ทางไปของจิตที่เศร้าหมองหรือผ่องใส

     “ภิกษุทั้งหลาย ! ผ้าที่เศร้าหมองมลทินจับ ช่างย้อมพึงนำเอาผ้านั้น ใส่ลงในน้ำย้อมใด ๆ คือ สีเขียว สีเหลือง สีแดง หรือสีชมพู ฯ

     ผ้านั้น พึงเป็นของมีสีที่เขาย้อมไม่ดี มีสีมัวหมอง ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร ?

     เพราะผ้าเป็นของไม่บริสุทธิ์ ฉันใด

     เมื่อจิตเศร้าหมองแล้ว ทุคติเป็นอันหวังได้ ฉันนั้น

     ผ้าที่บริสุทธิ์หมดจด ช่างย้อมพึงนำเอาผ้านั้น ใส่ลงในน้ำย้อมใด ๆ คือ สีเขียว สีเหลือง สีแดง หรือสีชมพูฯ

     ผ้านั้น พึงเป็นของมีสีที่เขาย้อมดี มีสีสด ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร ?

     เพราะผ้าเป็นของบริสุทธิ์ ฉันใด

     เมื่อจิตไม่เศร้าหมองแล้ว สุคติเป็นอันหวังได้ ฉันนั้น”

ขยายความ สิ่งที่ทำให้จิตเศร้าหมอง คือ 1.อภิชฌาวิสมโลภะ ความละโมบไม่สม่ำเสมอ 2.พยาบาท ปองร้ายเขา 3.โกธะ โกธร 4.อุปนาหะ ผูกโกธรไว้ 5.มักขะ ลบหลู่คุณท่าน 6.ปลาสะ ตีเสมอ 7.อิสสา ริษยา 8.มัจฉริยะ ตระหนี่ 9.มายา มารยา 10.สาเฐยยะ โอ้อวด 11.ถัมภะ หัวดื้อ 12.สารัมภะ แข่งดี 13.มานะ ถือตัว 14.อติมานะ ดูหมิ่นท่าน 15.มทะ มัวเมา 16.ปมาทะ ประมาท

     สิ่งที่ทำให้จิตผ่องใส ก็มีนัยะตรงข้ามจากนี้

     ทุคติ คือ คติชั่ว ภูมิชั่ว ได้แก่ นรก ดิรัจฉาน เปรต อสุรกาย

     สุคติ คือ คติดี ทางไปที่ดี ได้แก่ มนุษย์และเทวดา